Halmat Rashid, vluchteling èn ingenieur

Gepubliceerd op woensdag 20 januari 2016

Hoe brengt een Koerdische vluchteling zonder Nederlandse taalkennis het tot BIM-engineer bij een groot Nederlands bouwbedrijf? Dat is het verhaal van ir. Halmat Rashid (34). In Irak werd alles verwoest wat de familie Rashid had opgebouwd. In Nederland liet Halmat zich een tweede kans niet ontnemen. Zijn verhaal gaat over tegenslag en wederopstanding, ambitie en succes.

Het was stil in de auto toen de familie Rashid in het vroege voorjaar van 1990 van Kirkuk naar Soulaymania reed. Wat moest er ook gezegd worden? Woorden schoten tekort om de lading van dit treurige moment te dekken. De Rashids hadden net hun huis en haard verlaten. Bijna al hun bezittingen hadden ze achtergelaten in Kirkuk. Alleen de meest noodzakelijke spullen hadden ze meegenomen.

‘Met de noorderzon vertrokken', zoals dat heet. Op de vlucht voor Saddam Hoessein. Die moest niks hebben van Koerden, Turkmenen en andere niet-Arabische bevolkingsgroepen. Van het eeuwenoude Kirkuk, overwegend Koerdisch, wilde Saddam een Arabische stad maken. Meer dan 100.000 Koerden werden opgejaagd en verdreven. Ook voor de familie Rashid was Kirkuk no go-area geworden. Vluchten was de enige optie. Hoewel de toen 9-jarige Halmat van zijn ouders te horen kreeg dat ze gingen verhuizen, was hij oud en wijs genoeg om te snappen dat zijn leven nooit meer zoals vroeger zou zijn. En dus verliep de autorit naar Soulaymania, langs de uitgestrekte olievelden van Noord-Irak, in doodse stilte.

Nu, 18 jaar later, kost het Halmat Rashid moeite om alle details van toen snel even op te lepelen. "Als je verdieping wilt, gaat dit gesprek twee dagen duren", zegt hij. Waar zou hij ook moeten beginnen? De oorlog? De angst? Zijn rechteloosheid voor Koerden in Irak? De tegenstellingen tussen soennieten, sjieten, christenen, Arabieren en fundamentalistische moslims? Ach, dat is nogal ingewikkeld. Het is interessanter hoe hij als vluchteling in Nederland kwam en welke rol hij als Iraakse ingenieur met veel praktijkervaring voor het Nederlandse bedrijfsleven kan spelen.

Anti-autoritaire bouwstijl

Veilig in het Rotterdamse kantoor van bouwbedrijf Dura Vermeer stroomt het leven van Halmat Rashid weer als een kabbelend bergbeekje. Hij trouwde in juni 2014 en werkt sinds november vorig jaar als BIM-engineer bij Dura Vermeer. Rashid: "Via detacheringsbureau Seven Oaks kreeg ik de kans om bij Dura Vermeer mijn cv toe te lichten. Na twee weken werd ik gebeld. Ze vonden mijn werkervaring interessant en wilden me graag een kans geven, in eerste instantie op tijdelijke basis. Dat ik als BIM-engineer aan de slag kon, is natuurlijk geen toeval. Ik heb tijdens mijn studie verschillende aannemers, constructeurs en bouwbedrijven bezocht. Overal hoorde ik over BIM, een proces waarin ontwerp, bouw, beheer en onderhoud in 3D zijn samengebracht voor alle bouwpartners."

BIM is slechts een van de specialisaties waarmee Rashid zichzelf profileert op de Nederlandse arbeidsmarkt. Tussen 2005 en 2009 studeerde hij Bouwkunde op de Saxion Hogescholen in Enschede en specialiseerde hij zich in uitvoeringstechniek. Van 2010 tot 2013, tijdens zijn Master aan de TU/e, was zijn richting bouwtechniek & architectuur. Tijdens stages bij bedrijven in Dubai, Enschede en Hengelo werkte hij als (assistent-)uitvoerder, calculator en werkvoorbereider en leerde hij meer over bouwtechnische analyse, bouwfysica, constructie en 3D-visualisatie.

Rashid: "Ik heb altijd een fascinatie gehad voor bouwen en architectuur. Mijn vader en oom hadden een bouwbedrijf. Ontwerper worden is altijd mijn droom geweest. Ik vind het geweldig om een gebouw te ontwerpen waar mensen zich prettig in voelen en nog tientallen jaren plezier van hebben. Inderdaad, bouwen voor de eeuwigheid. Mijn helden? Die heb ik niet. Ik word wel geïnspireerd door bepaalde architectuurstromingen, zoals de vloeiende lijnen en ronde vormen van free form design of het deconstructivisme van de Iraakse architecte Zaha Hadid. Ik bewonder haar anti-autoritaire bouwstijl."

Idealiter gaat Rashid zijn eigen visie op architectuur vertalen naar de projecten waaraan hij nu in Nederland meewerkt. Zo moduleerde hij al een serie ‘prachtgrachtwoningen' in Schiedam, een rijtje woningen met veel individueel te kiezen opties in Rotterdam en een serie eengezinswoningen in Zoetermeer. Die ervaringen zijn leerzaam en bieden een goede basis om verder te groeien als BIM-engineer en zijn kennis te verbreden van virtueel bouwen. Als Dura Vermeer met hem door wil (wellicht met een vast contract) kan hij straks ook zelfstandig werk gaan voorbereiden.

Leuke jeugd

Het kan verkeren in het leven van een vluchteling. "In principe heb ik een leuke jeugd gehad", blikt Rashid terug. Soulaymania, waar hij en zijn ouders, broers en zussen naartoe waren gevlucht, was aanvankelijk een rustige Koerdische stad waar de familie Rashid een nieuw leven had opgebouwd. "Ik voetbalde veel op straat met de jongens uit de buurt. Op school ging het ook goed. Tot 1992 merkte ik weinig van de problemen in ons land."

Toen hij op VWO 4 zat, veranderde dat. Deze keer was het niet Saddam Hoessein maar waren het de Koerden onderling die een normaal leven onmogelijk maakten. Tussen 1992 en 1996 laaide in Noord-Irak een burgeroorlog op tussen de Koerdische Democratische Partij (KDP) en de Patriottische Unie van Koerdistan (PUK), waar de familie Rashid nauwe banden mee had en waar Halmat Rashid tot op de dag van vandaag lid van is. Door het conflict werden de omstandigheden steeds slechter. Rashid: "Noord-Irak was oorlogsgebied geworden, zoals Syrië nu. Aan alles was gebrek."

Alsof het allemaal nog niet moeilijk genoeg was, ging ook Saddam Hoessein zich ermee bemoeien. Zijn leger viel Koerdische steden binnen. Als Koerd kon je zomaar opgepakt worden en de galg krijgen zonder veroordeling. "Het was een hel", zegt Rashid onderkoeld. Ondertussen escaleerde ook het conflict tussen de Koerdische partijen. Bij een aanslag raakte Rashid's vader gewond. In augustus 1996 besloot de familie Rashid naar Iran te vluchten. Rashid: "Mijn vader was zwaar gewond aan zijn schouder en had medische hulp nodig. Zijn politieke partij hielp hem via Iran naar Nederland, dat goed bekend stond vanwege de chirurgen en medisch specialisten. In Nederland vroeg hij politiek asiel aan. Zijn asielaanvraag werd goedgekeurd en binnen enkele maanden kon de hele familie overkomen."

Op 13 januari 1997 stapte Halmat Rashid met zijn moeder, broers en zussen in het vliegtuig op International Airport in Teheran. Bestemming: Amsterdam: "We kwamen ‘s middags aan, dat weet ik nog goed. De rust en het gevoel van vrijheid op Schiphol zal ik nooit vergeten. We hadden veel ellende gezien maar zo kon het dus ook. Op Schiphol namen we de trein naar Enschede, waar mijn vader woonde. Hij had vanalles voor ons geregeld. Een week na aankomst in Nederland zat ik al in de Internationale Schakelklas om Nederlands te leren. Anderhalf jaar later ging ik naar het ROC van Twente."

Plat gebombardeerd

Het Nederlandse politieke beleid ten aanzien van vluchtelingen was mild in 1997. Rashid: "We werden goed opgevangen. De mensen deden normaal tegen ons. Ik voelde me welkom, ervaarde weinig belemmeringen en kon profiteren van mijn Nederlandse rechten, zoals studeren met studiefinanciering. Als ik toen te maken had gehad met de pardon-regeling van Rita Verdonk, dan had ik echt geen kans gehad om me hier te bewijzen."

In de tussentijd ging Rashid verschillende malen terug naar Irak voor korte vakanties, stages en werkprojecten. De situatie daar is nog steeds "instabiel" maar niet direct gevaarlijk voor hem. Zijn ouderlijk huis in Kirkuk zag Rashid ook terug. Althans: de puinresten. Vele honderden huizen van politiek actieve Koerden waren plat gebombardeerd. Ook het huis van de familie Rashid was niet gespaard. Rashid: "Het was een heel dubbel gevoel om dat te zien. Ik was blij dat we het overleefd hadden en niet in de gevangenis zaten. Tegelijkertijd werd ik enorm verdrietig van het besef dat een deel van mijn persoonlijke geschiedenis voor altijd was weggevaagd. Ik kan niet eens bewijzen dat ik daar ben opgegroeid."

Hoe verwerk je zo'n trauma? Hoe word je weer vriendjes met je eigen verleden? Door ter plekke iets te doen wat de moeite waard is. Rashid gebruikte er zijn afstudeerscriptie voor. Die ging over ‘efficiënt energiegebruik bij de koeling van semi-vrijstaande woningen' in de betreffende provincie Al-Tamim.

Dit vraagt om een toelichting. Door de bevolkingsgroei in Irak ontwikkelen de steden zich snel. De florerende olie-industrie zorgt met name in Noord-Irak voor economische vooruitgang. Daardoor worden er veel nieuwe woningen gebouwd. De vraag naar elektriciteit groeit met gemiddeld 5 procent per jaar. Maar efficiënt energiegebruik was nooit een belangrijk issue voor de Iraakse overheid, die andere prioriteiten had. Voor Halmat Rashid was dit perfecte inspiratie voor een 134 pagina's tellend afstudeerverslag.

Terugkijken

Rashid over zijn scriptie: "Van februari tot oktober is het erg heet in Irak, in de zomer meer dan 45 °C. In semi-vrijstaande woningen gaat tot 70 procent van de totale elektriciteitsvraag naar koeling. In mijn onderzoek heb ik een koppeling gemaakt tussen het bouwproces, het energieverbruik en de thermische capaciteit van de bouwschil. Mijn conclusie is dat in de betreffende woningen hetzelfde niveau van koeling gerealiseerd kan worden met 38 procent minder energie. De meeste reductie is te realiseren met isolatie, vaste zonwering en het verhogen van de thermische capaciteit van de woningen. Maar niet iedereen in dit gebied kan dure technische ingrepen betalen. Daarom heb ik voor mensen met veel èn weinig budget een aantal energiebesparende concepten ontwikkeld."

Op het cv van Rashid staat dat hij ‘creatief is in het vinden van oplossingen'. Dat zullen recruiters van Nederlandse bouwbedrijven graag horen, zeker als hij met overtuigende praktijkvoorbeelden komt. Zijn afstudeerscriptie lijkt wat dat betreft uit het juiste hout gesneden. Met de scriptie heeft hij niet alleen de mensen in Al-Tamim maar ook zichzelf een enorme dienst bewezen. Zijn ouderlijk huis in Irak is plat gebombardeerd. Daar is niets meer aan te veranderen. Maar zijn onderzoeksproject spoelt een deel van de nare herinneringen weg en maakt zijn verleden weer draaglijk. Halmat Rashid: "Ik kan nu met een goed gevoel terugkijken op iets positiefs."