Hockeycoach Marc Lammers’ patent op goud

Gepubliceerd op donderdag 2 april 2009

Elke dag 2 procent beter worden

Hockeycoach Marc Lammers' patent op goud

Winnende coaches hebben altijd gelijk. Guus Hiddink en Foppe de Haan hebben gelijk. Marco van Basten heeft een beetje gelijk. Het meeste gelijk van allemaal heeft misschien wel Marc Lammers, die met de Nederlandse hockeydames wereldkampioen werd en Olympisch goud won in Peking. Volgens Lammers is zijn aanpak volledig toepasbaar in het bedrijfsleven. Tijdens de Upload Dag van Nieuwe Dimensies (rond het kampvuur in de bossen bij Lage Vuursche) droeg Lammers zijn uitgesproken visie over op hr-managers en coaches. "In Nederland wordt voor 80 procent gecoacht op beperkingen. Dat leidt tot eenheidsworst. Die vier wordt een zes en die acht ook."

"Hou 's op met dat gedram", krijgt Marc Lammers thuis weleens te horen als hij weer eens doordraaft op de hem kenmerkende wijze. Lammers ziet zichzelf als heel daadkrachtig en weet dat hij daarin soms door kan slaan: "Drammerigheid is mijn valkuil. Gelukkig zijn er mensen in mijn omgeving die me zo nu en dan de waarheid vertellen. Dat helpt me geduldig te zijn. Geduld is het tegenovergestelde van daadkracht en drammerigheid."

Elkaar-de-waarheid-vertellen was volgens Lammers een van de verklaringen voor het succes van de gouden hockeydames in Peking. Het was een onmisbare schakel in het proces van herkennen, erkennen, accepteren en respecteren. De coach was blij met elk intern opstootje. Lammers: "Als er een paar zeiden dat ze een hekel aan elkaar hadden, stond ik met beide armen in de lucht. Ze hoeven helemaal geen vriendinnen van elkaar te worden. De introverte en extraverte types in mijn selectie gaan nog steeds niet met elkaar op vakantie hoor, maar ze respecteren elkaar wel om hun specifieke kwaliteiten. De beste teams zijn heel divers, qua types en leeftijden. In Peking had ik twee meisjes van 17 en eentje van 19 bij de selectie."

Cirkel van invloed

Een presentatie van Marc Lammers is... spannend. Als een mitrailleur ratelt hij een uur lang observaties, meningen, slimmigheidjes, twijfels en geluksmomenten af op zijn publiek, dat geen kans krijgt om te ontsnappen. Zo ook tijdens een seminar van Nieuwe Dimensies in Lage Vuursche. ‘Trigger jezelf om los te komen van de veilige zone waarin alles op de automatische piloot gebeurt', werd er in de uitnodiging beloofd. Die belofte werd ruimschoots waargemaakt.

Gepassioneerd (soms met zijn handen in het haar) vertelt Lammers over teamspirit en groepsprocessen, jeugdherinneringen, passie en beleving, zijn stages bij Louis van Gaal, Anky van Grunsven en Guus Hiddink ("dat is een kameleon"), NLP, Anthony Robbins en zijn kijkjes in de keuken bij andere sporten: "Lance Armstrong won de ronde van Frankrijk al op tweede kerstdag. Dan ging hij keihard trainen terwijl zijn concurrenten aan de kalkoenbout zaten."

Alles kan hem helpen om het beste uit een groep te halen. Daarbij houdt hij heel duidelijk voor ogen waar hij wel en geen invloed op heeft. Lammers: "Zowel in de sport als in het bedrijfsleven zijn er veel factoren waar je als coach geen vat op hebt. De tegenstander, de scheidsrechter, het weer, het publiek. Deze cirkel van invloed is geen smoesje hoor. Als coach heb je alleen invloed op het proces waar je mensen in zitten. Je hebt een doel voor ogen (winnen) en probeert dat inch for inch te bereiken. Je kijkt niet te ver vooruit. Elke dag wil ik mensen twee procent beter maken ten opzichte van de concurrent."

Dat is de rol van de coach. Die kan van een luie medewerker nooit een actieve medewerker maken. Als een coach iemand twee procent actiever weet te maken, zodat iemand geen vijf maar zes keer per wedstrijd (lees: werkweek) iets goeds doet, is dat al heel mooi, vindt Lammers, die geen kans onbenut laat om ergens dat kleine streepje winst te pakken. Innoveren is zijn handelsmerk geworden. Ooit kwam hij met de videobril op de proppen om herhalingen van strafcorners te zien. Hij was degene die zijn speelsters met oordopjes het veld in stuurde. Lammers liet ook gps-systemen aanbrengen op de ruggen van de speelsters. Zo kwam hij erachter dat ze in het veld sprintjes trokken van maximaal 15 meter, terwijl er altijd getraind werd op 30 meter. "De trainingen heb ik daarna aangepast. In Peking waren we veel sneller dan de Chinese en Australische meisjes."

Innoveren is een kwestie van nauwgezet observeren. Het viel hem op dat speelster Maartje Paumen altijd net niet scoorde. Hij vroeg TNO een bewegingsanalyse te maken van haar ideale rechter en linker kniehoek. "Nu scoort ze steeds net wel." Zijn innovaties roepen veel weerstand op. Soms wordt hij voor gek versleten. In het bloedhete Peking had hij voor zijn speelsters na de wedstrijd een ijsbad in petto (geleerd van Anky van Grunsven) omdat acht van de elf speelsters in de rust een temperatuur hadden van 40 graden. Lammers: "De speelsters hadden echt koorts. Ik dacht: die temperatuur moet sneller naar beneden, zodat ook de hartslag naar beneden gaat en de ademhaling rustiger wordt." Zijn speelsters vroegen zich aanvankelijk af of hij gek was geworden. Ze waren tweede van de wereld geworden met lekker warm douchen na de wedstrijd? Moest dit nou weer? Hij zwichtte niet. Dat andere teams het ijsbad gingen kopiëren, beschouwt hij als een compliment.

Zelfsturende teams

In zijn beginjaren als coach was Lammers altijd aan het woord in de kleedkamer. Zijn tactische besprekingen duurden soms wel een uur. Als de speelsters de tactiek moesten uitvoeren in het veld, leek het alsof ze alle instructies waren vergeten. Frustrerend! Hij was altijd boos in de rust. "Wat heb ik nou gezegd?" Zijn aanpak werkte niet. Een mental coach vertelde hem dat het zijn eigen schuld was dat het niet lukte. Zijn monologen hadden geen zin. Hij moest meer open vragen gaan stellen, zijn speelsters meer betrekken bij het proces, ruimte en verantwoordelijkheid geven. Lammers legt uit: "Als mensen niet echt bij nieuwe plannen betrokken worden, voeren ze de plannen wel uit maar niet met de volle 100 procent passie. Soms gaan ze zelfs hopen dat het mislukt. Of ze vergeten het snel. Er is ooit onderzocht dat sporters zich 10 procent herinneren van wat ze hebben gehoord en 35 procent van wat ze hebben gezien. Ze onthouden gemiddeld 70 procent van wat ze zelf hebben gezegd en 90 procent van wat ze hebben gezegd èn gedaan."

Lammers veranderde zijn aanpak. Hij ging de speelsters meer betrekken bij de coaching, doelstelling en tactiek. "Ik begon in te zien dat een vraag stellen veel meer oplevert dan alleen maar informatie op iemand afvuren. Ik vroeg: Hoe denken jullie dat wij morgen Argentinië kunnen verslaan? Ze mochten hun eigen plan bedenken en uitvoeren. Ik kwam erachter dat ze daardoor veel harder gingen rennen. De intrinsieke motivatie kwam uit de speelsters zelf."

Maar om werkelijk door te dringen tot een individu, moet je wezenlijk contact maken. Hoe doet Lammers dat? Schouderophalend: "Kijken wie je tegenover je hebt. Die persoon moet zich erkend voelen. Dat lukt pas na herkenning en acceptatie. Stel de juiste vragen! Vermijd de waarom-vraag. De waarom-vraag is agressief. Mensen gaan de verdediging in en staan niet meer open. Stel dat ik jou vraag: Waarom zit je hier? Je zult je zeker aangevallen voelen, of je nou topsporter bent of werkt in een bedrijf. Ken je de GROW-formule? Dat is een stappenplan om structuur aan te brengen in coaching. GROW staat voor goal, reality, options en wrap up. Ofwel: doel, actuele situatie, opties en conclusie. Open vragen stellen is daarin heel belangrijk."

Het resultaat van zijn nieuwe aanpak was dat de speelsters zelf gingen inzien waar de zwakke plekken van de tegenstanders lagen. Dat bleek in de hockeyfinale in Peking tegen China. Lammers was niet te horen langs de zijlijn, want 8.000 Chinezen op de tribune maakten een enorme herrie met 16.000 klapperballonnetjes. Lammers kon zijn speelsters niet meer bereiken. Dat hoefde ook niet. Ze wisten namelijk wat ze moesten doen. Ze switchten steeds van een naar twee spitsen en de Chinese meisjes moesten voortdurend naar de kant om hun coach te raadplegen. Wellicht ten overvloede: Nederland won met 2-0.

Eenheidsworst

Lammers vindt dat de coach zijn coachee in principe moet aanspreken op waar die goed in is. "Als je blijft focussen op beperkingen, maak je mensen onzeker. Om hun laatste beetje zelfvertrouwen te behouden, bouwen ze een muurtje op. Je kunt ze niet meer bereiken." Overal om zich heen ziet hij het gebeuren: beperkingen worden uitvergroot. Kinderen komen thuis met een rapport met allemaal zevens en achten en één vier. Hun ouders zien vooral die vier. Kan daar misschien een zes van worden gemaakt? Die vier wordt een zes en die acht ook. De middelmaat houdt ons land in een verstikkende wurggreep. Lammers: "In Nederland wordt voor 80 procent getraind op beperkingen. Dat leidt tot eenheidsworst. Balkenende heeft gelijk met zijn zesjes-cultuur. Ik focus vooral op kwaliteiten. Bedrijven zoeken excellerende kwaliteiten."

Een compliment werkt vrijwel altijd. Maar sommige individuen hebben meer baat bij "de harde weg die pijn doet". Dat gold voor hemzelf. Vroeger op school werd niet erkend dat hij een zware vorm van dyslexie had. Zijn leraar Engels dacht dat hij er met de pet naar gooide en kleineerde hem. Daar kreeg Lammers doorzettingsvermogen van. Hij dacht steeds aan die leraar Engels als belangrijke wedstrijden niet werden gewonnen. Hij wilde laten zien dat hij het wèl kon. "Door hem ben ik erachter gekomen waar ik goed in ben."

Lammers is goed in het coachen van jonge vrouwen die uitblinken in hockey. Wat is volgens hem het verschil tussen vrouwenteams en mannenteams? Lammers: "Mannen zitten meer op de inhoud, vrouwen op de emotie. Vrouwen zijn beter in commitment. Hun band is hechter. Ze zijn gedisciplineerder. Nadeel is hun neiging om over elkaar te praten in plaats van met elkaar. Mannen en vrouwen reageren zó anders. Als ik tegen een groep mannen zeg dat ze rechtsom een rondje om deze tent moeten rennen, gaan ze vragen stellen. Waarom niet linksom? Vrouwen stellen geen vragen. Die vertrekken meteen. Halverwege zeggen ze tegen elkaar dat het belachelijk is dat ze niet linksom mochten."

Dus: hoe haal je de excellerende kwaliteiten eruit. Dat is de kunst. Kwaliteiten kunnen altijd doorslaan in een trekje dat het team niet versterkt maar juist ondermijnt. De echte coach herkent dat. Ook in zichzelf. Als daadkracht doorslaat in drammerigheid, weet Marc Lammers dat hij even moet dimmen. "Kap nou eens even met die video-analyses", krijgt hij dan te horen. Logisch. Die meiden willen soms ook wel eens even iets leuks doen.