Maak van familiebedrijf geen emotioneel mijnenveld

Gepubliceerd op donderdag 28 mei 2015

Veel familiebedrijven hebben een ijzersterke overlevingsdrang maar worden zwaar op de proef gesteld door botsende belangen tussen de familie (harmonie, gelijkheid) en het bedrijf (innovatie, winst). Het gevolg? Heftige interne spanningen dwarsbomen de vooruitgang. "De sleutel tot succes ligt bij het managen van emoties", aldus Liane de Ruijter.

In een tijd die schreeuwt om vernieuwing, kunnen bedrijven het zich niet meer permitteren dat er zand in de raderen van het bedrijfsproces zit. Toch lijkt dat het geval in veel familiebedrijven. Bewust of onbewust worden belangrijke, emotioneel geladen zakenissues doodgezwegen. Waarom? Om de lieve vrede in de familie te bewaren. Dat kan anders, dat kan beter, vinden de zussen Liane de Ruijter (voormalig HR-manager) en Carola de Ruijter (coach). Hun bedrijf Succesvolle Opvolging begeleidt ondernemers bij leiderschapsvraagstukken en opvolgingsproblematiek.

Wat zien jullie in de praktijk van familiebedrijven gebeuren?

Liane de Ruijter: "Met name aannemersbedrijven gaan vaak door op dezelfde voet als pa ooit deed. De zoon is inmiddels directeur maar krijgt niet de ruimte die bij zijn functie hoort. ‘Wij hebben hem nog in de luiers zien rondkruipen', zeggen de medewerkers, die er vaak al tientallen jaren werken. Zo'n directeur kan natuurlijk geen goede beslissingen nemen. Hij krijgt geen draagvlak, niet van de familie en niet van de medewerkers, om noodzakelijke veranderingen door te voeren."

Pa, de vroegere directeur, probeert de bestaande waarden overeind te houden...

"Waarden zijn niet zozeer het probleem want die zijn bij familiebedrijven vaak heel sterk verankerd. Het zijn vooral patronen, tradities en overtuigingen die de groei stagneren. Overtuigingen als ‘doe maar gewoon dan doe je gek genoeg' uiten zich in taalgebruik en gewoontes. Een simpel gevolg van zo'n overtuiging is dat de jonge directeur vindt dat hij bij zijn werknemers moet zitten, anders lijkt het of hij zich verheven voelt boven de rest. Het gevolg daarvan is weer dat hij elke dag tijd tekort komt."

Hebben jullie ergens in een bedrijf concreet gezien dat pa de innovatie tegenhield?

"Jazeker, dat komen we regelmatig tegen. Vader van 67 werkt nog steeds met schrift en potlood. Zoon van 40 is ambitieus maar krijgt pa niet mee. De gevolgen zijn gigantisch. Het ICT-systeem is verouderd en het bedrijf mist de grote aanbestedingen."

‘Volwassen mannen huilen niet', luidt de beeldspraak. Jullie ervaring is dat volwassen mannen wel degelijk kunnen huilen. Met name in familiebedrijven. Hoe zit dat?

"Hét kenmerk van het familiebedrijf is de (emotionele) familieband. De familie heeft doorgaans een ander belang (harmonie, gelijkheid) dan het bedrijf (innovatie, winst). Er is veel onzichtbaar verdriet, dat niet wordt geuit. Sterk zijn! Geen kwetsbaarheid tonen! Vooral niet op je bek gaan! Er wordt veel gepraat in familiebedrijven, maar niet over de dingen die er werkelijk toe doen: frustratie, teleurstelling, boosheid. Het familiebedrijf wordt weleens omschreven als een ‘emotioneel mijnenveld'."

De sleutel tot succes ligt volgens jullie bij het ‘managen van emoties'.

"Inderdaad. Wij doorbreken dat patroon van opkroppen. We begeleiden ondernemers om inzicht te krijgen in wat er speelt. Vervolgens leren we hen hun emoties te managen (ofwel objectiveren). Wij houden hen de spiegel voor en laten zien wat er gebeurt als emoties de overhand nemen. Het effect van meer zelfinzicht en reflectie is dat familieleden onderling èn met hun medewerkers beter gaan communiceren en zaken gaan uitspreken. Er ontstaat draagvlak voor vernieuwingen, de werksfeer wordt beter en uiteindelijk werkt dat door in de bedrijfsresultaten."

Jullie noemen het emotionele intelligentie...

"Het mooie is dat je emotionele intelligentie goed kunt ontwikkelen. Daar helpen wij bij. Als je weet hoe je je emoties kunt managen, kom je meer bij je ratio en ga je zakelijke beslissingen ook nemen op zakelijke gronden en niet meer vanuit emotie."

Hebben jullie een treffend praktijkvoorbeeld?

"Twee broers konden totaal niet meer door één deur. Door het volgen van ons programma gingen ze weer praten met elkaar over de toekomst van het bedrijf. Ze kwamen tot het inzicht om onrendabele diensten en taken af te stoten. Ze doorbraken een bedrijfspatroon dat meer dan 40 jaar had bestaan. Soms is patronen doorbreken onvermijdelijk. Het mooiste is natuurlijk als bestaande waarden en tradities, die het bedrijf groot hebben gemaakt, gecombineerd worden met de nieuwe ambities van de opvolger. De nieuwe generatie wil haar eigen stempel op het bedrijf drukken en wil bijvoorbeeld een nieuwe bedrijfstak beginnen, of een nieuw product in de markt zetten. Zulke veranderingen zijn noodzakelijk. Als bedrijven blijven doen wat ze ooit deden, krijgen ze juist niet meer wat ze ooit kregen. Ze boeren achteruit. En dan kan het hard gaan. De tijden zijn veranderd. De markt moet anders benaderd worden. Vernieuwing is noodzakelijk voor familiebedrijven die willen blijven bestaan."