We moeten onze koeien dankbaar zijn maar het zijn wel wat slordige eters.

Het wonder van geperst, verhit en gefilterd gras

Gepubliceerd op maandag 17 juli 2023

Een derde van de oppervlakte van Nederland bestaat uit gras. Onze koeien weten er wel raad mee. Toch zijn koeien ‘slordige’ gebruikers. Ze halen uit gras nog niet de helft van alle voedingsstoffen. De rest wordt uitgescheiden. Grassa zag een verdienmodel. In de productiefaciliteit in het Limburgse Afferden wordt gras verwerkt tot ontsloten gras, hoogwaardig graseiwit, prebiotisch suiker, plantaardige meststof en water. Directeur Rieks Smook wil nu opschalen.

Toen Rieks Smook in 2020 solliciteerde op de functie van algemeen-directeur bij Grassa, en een paar weken later hoorde dat hij naast het net had gevist, liet hij het er niet bij zitten. Het potentieel dat hij zag in Grassa had hem so to speak bij de lurven gegrepen. Een maand later belde hij weer: “Beste mensen, ik heb een plan voor jullie. Mag ik dat presenteren? Ik heb een mooi netwerk vanuit mijn verleden bij de Rabobank. Die mensen wil ik bereiken. En ik hoef alleen kilometervergoeding.” Van het een kwam het ander en kort daarna werd Smook alsnog algemeen-directeur. Hij mocht grasraffinage in Nederland naar een hoger plan tillen. Een nobele taak!

Weinig mensen realiseren zich hoe veelzijdig en voedingsrijk gras is. Gras kan groeien op plekken waar geen ander gewas kan worden verbouwd. Het bindt CO?, verbetert de grondkwaliteit en verhoogt de biodiversiteit. Met gras kun je eigenlijk alle kanten op. Laat er een creatieve chemicus op los en de marktkansen dienen zich vanzelf aan. Grassa koos voor een relatief simpele oplossing: het ontsluiten van gras en de voedingsstoffen eruit halen die koeien anders toch maar verspillen. Van de onttrokken voedingstoffen (graseiwit en suikers) maakt het bedrijf voedsel voor dieren en op termijn ook voor mensen. Smook denkt wat betreft de bewerkte variant van gras aan pasta, soepen, sauzen en vegaburgers. “We hebben er ook al nuggets mee gebakken. Onbewerkt kan het in je smoothie.”

Persen en verhitten
De afspraak met zakenman Rieks Smook op 21 juni zou eigenlijk plaatsvinden in de productiefaciliteit in het Limburgse Afferden. Maar een paar dagen daarvoor stuurt hij een bericht: Helaas staat woensdag de faciliteit niet aan. Omwille van de droogte is er te weinig gras om te verwerken. Aangezien een stilstaande machine bekijken weinig zin heeft, besluiten we het gesprek online te voeren via Teams.

De zon schijnt uitbundig en op de achtergrond zijn de merels hoorbaar aanwezig. We gaan even terug naar het begin. Misschien wel de meest bekende partner van Grassa, emeritus hoogleraar Johan Sanders van Universiteit Wageningen, dacht in de jaren negentig al na over het raffineren van gras. Toch duurde het nog tot 2014 totdat Grassa uiteindelijk werd opgericht. In de eerste jaren werd er voorzichtig gesnuffeld aan processen rond persen, verhitten en filteren van gras. “Tussen 2014 en 2017 werden er met eigen geld wat proefjes gedaan”, zoals Smook het omschrijft. Vanaf 2018 was er meer budget beschikbaar en werd de productiefaciliteit opgestart in Afferden. Daar wordt vooralsnog geproduceerd voor niet-commercieel gebruik.

Lang groeiseizoen
Smook legt uit dat de technologie an sich (voedingsstoffen winnen uit groene biomassa) niet zo ingewikkeld is. “Het gaat er vooral om die technologie te laten zakken in de keten. En dat kost tijd. De agrarische sector verander je niet zo snel. Iets met data of apps lukt nog wel maar de primaire sector veranderen duurt al gauw tien jaar. Gelukkig hebben we de tijdgeest nu mee. Als ik tien jaar geleden met hetzelfde enthousiasme had geroepen dat we graseiwit zouden gaan eten, hadden mensen zich afgevraagd waarom we zoiets in godesnaam zouden moeten doen. Men was er niet klaar voor. Op dit moment is de noodzaak in mijn ogen dermate groot dat we moeten nadenken over efficiënt herinrichten van de agrarische sector. Dat is precies wat wij doen.”

Over de voordelen van gras raakt Smook niet uitgesproken. Met schema’s en filmpjes, facts en figures onderbouwt hij zijn vurige pleidooi. Gras heeft een lang groeiseizoen, vertelt hij. Het groeit minimaal acht tot negen maanden per jaar. Daar komt bij dat alle logistiek voor grasverwerking er al is in agrarisch Nederland. Maar zijn belangrijkste troefkaart is het winnen van eiwitten, iets wat naadloos aansluit op de eiwittransitie waar de WUR zich sterk voor maakt. Smook: “Met ons proces halen we er meer eiwit uit dan uit soja of veldbonen. Per hectare levert gras wel 2,5 keer zoveel eiwit op.”

Partner van de koe
Qua efficiency in de raffinage wint Grassa het van de koe. Die zet volgens Smook 30 procent van het graseiwit om in melk en vlees. Dat zou betekenen dat 70 procent in de mest terechtkomt. Volgens Smook is de bijbehorende cyclus eigenlijk van de gekke. De boer mest zijn gras eiwitrijk met kunstmest en 70 procent van de kunstmest wordt omgezet in dierlijke mest. Desalniettemin: een kruistocht tegen de koe wil Smook er niet van maken. “We mogen onze koeien dankbaar zijn dat ze al het gras in Nederland jarenlang voor ons hebben omgezet in melk en vlees, maar we moeten ook constateren dat de koe dat inefficiënt doet.”

Het kabinet mag dan minder koeien per hectare willen, Grassa is eerder een partner van de koe dan een concurrent. Er is volgens Smook genoeg gras in Nederland om alle 1.570.000 melkkoeien ontsloten gras te laten eten. Voor koeien zitten daar geen consequenties aan, stelt Smook: “Wij leveren een hoogwaardig ruwvoer. Als de koeien dat eten, geven ze, ondanks dat wij de helft van het eiwit, de suikers en mineralen eruit hebben gehaald, geen druppel minder melk. Maar ze stoten wel 30 procent minder stikstof uit.”

Nanofiltratie
Ontsloten gras (het belangrijkste product van Grassa) ontstaat in de eerste gang van het raffinageproces. Vers gemaaid gras wordt uit elkaar getrokken en geperst. De celinhoud, met daarin de oplosbare voedingsstoffen (onbestendige eiwitten, suikers en mineralen) wordt afgevoerd met het grassap. Wat overblijft is ontsloten gras. Toepassingsmogelijkheden zijn naast ruwvoer voor melkvee en paarden ook voer voor hobbydieren en speelvoer voor varkens.

Het grassap wordt verhit. De opgeloste eiwitten in het sap krijgen een vaste vorm en worden uit het vocht (de wei) gefilterd. Er ontstaat een graseiwitconcentraat, dat wordt geconserveerd en als ingrediënt gebruikt in diervoeders. Het vocht dat overblijft na de filtratie van de graseiwitten wordt middels nanofiltratie en omgekeerde osmose omgezet in een tweetal concentraten. Het suikerconcentraat heeft een hoog gehalte aan FOS (Fructo Oligosacharide). FOS heeft een prebiotische werking. De darmflora en het immuunsysteem van éénmagigen (zoals mensen) wordt ermee verbeterd. In de veeteelt zorgt FOS volgens Grassa voor verlaging van het antibioticagebruik.

Binden, kloppen en bakken
Interessant is ook de potentie van gras in onze keukens. Smook: “Gras kunnen wij niet eten maar wit eiwit, dat Grassa eruit haalt, is door de FAO, de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties, het beste eiwit voor menselijke consumptie genoemd. Onze partner Schouten Ingrediënts verwerkt en test ons eiwit in vleesvervangers. Het kan een ingrediënt worden waarmee je kunt binden, kloppen en bakken. Je kunt het gebruiken in alle stadia van het kookproces. Ook het prebiotisch suiker is geschikt voor menselijke consumptie. Maar nu loop ik wel vooruit op de muziek. We moeten nog door het Novel Food-traject heen, een Europese richtlijn. Dat is een akelig en langdurig proces, zo bureaucratisch als de neten. Wij verwachten pas uitsluitsel in 2026.”

Hoe dan ook: opschalen is nu de uitdaging. Externe financiers als de Limburgse Ontwikkelmaatschappij, Brightlands Impact Ventures en mengvoerbedrijf Frans Gerrits zijn inmiddels aan boord en dat moet leiden tot meer impact. Smook beoogt in 2026 een raffinagefabriek operationeel te hebben waarin duizend hectare aan gras van melkveehouders en akkerbouwers (die gras kunnen inzetten voor strokenteelt) wordt verwerkt tot 30.000 ton eiwit. De persunits kunnen misschien decentraal op boerenerven geplaatst worden. De fabriek zal in elk geval in een grasrijk gebied komen, volgens Smook waarschijnlijk in het noorden, oosten of Groene Hart van Nederland. “Dat ligt aan de focus van de nieuwe investeerder waarmee we nu in gesprek zijn.”

Alternatief voor soja
De tunnelvisie die we hebben voor het gebruik van gras moet nu maar eens worden aangepakt. Smook: “Als we met een andere bril gaan kijken naar deze resource, die overal beschikbaar is, zie ik mooie dingen ontstaan. De techniek van het efficiënt filteren, persen en opentrekken van de celstructuur heeft enorme stappen vooruit gemaakt. Door het ontsluiten van het gras kunnen de bacteriën in de maag van de koe er veel gemakkelijker bij -voor een efficiëntere vertering. De emissies van stikstof (NH3) en fosfaat (P) gaan met 30 procent omlaag. Bij gebruik van ontsloten gras in het ruwvoerrantsoen (tot 50 procent vervanging van graskuil of maiskuil) blijft de productie van melk en vlees op niveau of wordt zelfs beter.”

En dan nog even dit. Gras is volgens Smook de ideale sojavervanger: “Zoals je misschien weet is soja een van de grootste veroorzakers van het stikstofprobleem. Onze dieren vreten soja uit Brazilië en produceren mest in Nederland. Met ons raffinageproces kan Nederland de import van soja-eiwit beperken. Wij stellen dat als we 25 procent van het grasareaal in Nederland zouden bewerken, genoeg graseiwit hebben om te voldoen aan de totale vraag naar soja-eiwit.”