Vestiging van Chemours in Dordrecht.

Pfas-zaak Dordrecht zet forever chemicals op radar

Gepubliceerd op donderdag 12 oktober 2023

"Er zijn teveel producten met pfas", zegt Abel Arkenbout van Stichting Toxicowatch. "Elke industrietak is ermee geïnfiltreerd. In ieder ei van iedere hobbykiphouder, in welk land dan ook, vinden wij pfas." Het probleem staat op de radar nu de media Chemours in Dordrecht in het vizier hebben. Hoe nu verder?

De angst voor pfas zit er goed in, zo bleek tijdens een door de Provinciale Staten van Zuid-Holland georganiseerde openbare hoorzitting op 1 september in het stadhuis van Dordrecht. De bewoners maken zich grote zorgen over de uitstoot van giftige pfas-verbindingen door Chemours/DuPont. Ze worden gesteund door de gemeenten Dordrecht, Papendrecht, Sliedrecht en Molenlanden. Zij stellen dat Chemours/DuPont al vele jaren wist dat pfas-verbindingen zoals pfoa en GenX in bodem, lucht en water zeer schadelijk zijn voor mens, dier en plant. Volgens de vier gemeenten heeft het bedrijf ook niet gewaarschuwd, de risico’s onvoldoende aangegeven bij het aanvragen van vergunningen en te weinig gedaan om de gevolgen van de uitstoot te voorkomen. Daarom zijn ze een rechtszaak begonnen tegen de chemiebedrijven.

Veel omwonenden zijn woedend, zo bleek tijdens de hoorzitting. “Heftig om te zien dat ze alles blijven ontkennen en gewoon reclame blijven maken voor hun producten”, zei bewoner Meta Kamphuis, die als kind zwom in de Plas Merwelanden, waarvoor de provincie Zuid-Holland deze zomer een negatief zwemadvies heeft afgegeven. Kamphuis: “Ik ben pa en ma verloren aan kanker. En nu heb ik zelf darmkanker. Ik vraag de overheid een bevolkingsonderzoek te starten. Dan weten we of Chemours ons ziek heeft gemaakt.”

Zijn de problemen in Dordrecht het topje van de pfas-ijsberg? Het zou zomaar kunnen. De chemiebedrijven Sabic (in Bergen op Zoom) en 3M (in het Belgische Zwijndrecht) liggen onder vuur vanwege PFAS-lozingen in de Westerschelde. De Rijksoverheid heeft 3M aansprakelijk gesteld voor gezondheidsschade voor onwonenden en financiële schade voor vissers. Partij voor de Dieren wil naast 3M ook Sabic aansprakelijk stellen. En zo wordt de olievlek steeds groter. Eveline Schurink van GGD Zuid-Holland Zuid zei tijdens de hoorzitting dat de zeer moeilijk afbreekbare forever chemicals geen regionaal maar een landelijk probleem zijn.

Testiskanker
Per- en polyfluoralkylstoffen (pfas) zijn door de mens gemaakte chemische stoffen die niet in de natuur voorkomen. Pfas -een verzamelnaam van meer dan 10.000 fluorverbindingen- is kleurloos, geurloos en wateroplosbaar en kan alleen door analyses van watermonsters worden aangetoond. Voorbeelden van pfas zijn GenX, pfoa (perfluoroctaanzuur) en pfos (perfluoroctaansulfonaat). Volgens het RIVM zijn pfas-verbindingen handig vanwege hun water-, vet- en vuilafstotendheid. Ze worden verwerkt in onder meer smeermiddelen, pizzadozen, brandblusschuim, anti-aanbakpannen, sport- en regenkleding, cosmetica, gitaarsnaren, medische apparatuur, windmolens, zonnepanelen en 5G-datatransmissie.

Over de gezondheidsrisico’s is het RIVM duidelijk: ‘De stoffen kunnen effect hebben op het immuunsysteem en voortplanting en de ontwikkeling van het ongeboren kind’, lezen we op de website. ‘Ook kunnen Pfas een effect hebben op cholesterol in het bloed […] en nier- en testiskanker veroorzaken. De stoffen kunnen verder schadelijk zijn voor de natuur. Ze kunnen problemen opleveren voor dieren in de top van de voedselketen, zoals vogels en zoogdieren.’ Uit een RIVM-onderzoek uit 2021 blijkt dat Nederlanders te veel pfas binnenkrijgen via voedsel en drinkwater. Nederland, Denemarken, Duitsland, Noorwegen en Zweden willen een algeheel verbod op pfas in de EU.

Dordrecht lijkt het Nederlandse epicentrum. Bijna 3.000 omwonenden hebben aangifte gedaan tegen de directie van Chemours/DuPont. Volgens de omwonenden heeft het bedrijf van 1962 tot 2023 onrechtmatig geloosd. “Bouw een damwand rond Chemours”, zei een van hen tijdens de hoorzitting op 1 september. Anderen opteerden voor “nul uit de pijp want dwangsommen doen geen pijn”. Namens Chemours probeerde Mark Reijmers, Manager Environment, Health, Safety & Sustainability, hen te kalmeren: “We willen een goede buur zijn, dat zit in ons DNA.” Vanaf de publieke tribune kreeg Reijmers de wind van voren: “Niet gaan liegen pipo! Het zit ook in ons DNA. Neem je verantwoordelijkheid en stop.” Reijmers’ collega Senior Business Director Frenk Hulsebosch zei niet veel te kunnen zeggen zolang de zaak onder de rechter is. Wel verdedigde hij zich voor de genomen maatregelen: “We hebben geïnvesteerd in zuivering met koolstofbedden, wassers, ionenwisselaars, omgekeerde osmose en bezinktanken. Waar er in 2013 nog duizenden kilo’s per jaar mochten worden uitgestoten, praten we nu over een feitelijke emissie van enkele grammen per dag.”

Bodemverontreiniging
De uitspraak in de zaak die Dordrecht, Papendrecht, Sliedrecht en Molenlanden zijn begonnen over de uitstoot van pfoa en GenX wordt verwacht op 27 september. De gemeenten stellen de bedrijven aansprakelijk voor de gevolgen van de milieuvervuiling en de gezondheidsschade. GenX staat sinds 2019 op de ZZS-lijst met Zeer Zorgwekkende Stoffen. Pfoa doet de naam forever chemicals alle eer aan. De stof wordt al sinds 2012 niet meer geproduceerd door het bedrijf maar wordt wel in de Dordtse bodem teruggevonden.

De zaak loopt al jaren. In 2018 hebben Dordrecht, Papendrecht, Sliedrecht en Molenlanden zowel DuPont als Chemours aansprakelijk gesteld voor de schade die is ontstaan en mogelijk nog ontstaat als gevolg van de uitstoot van pfas. Beide bedrijven hebben de aansprakelijkheid toen afgewezen. Daarom zijn de gemeenten deze dagvaardingsprocedure gestart. Ruud Lammers van Onafhankelijk Papendrecht heeft “gerede twijfels over de goede afloop”. Lammers: “Miljardenbedrijf Chemours heeft diepe zakken en de duurste advocaten. Ze kunnen het nog heel lang uitzingen. De gemeenten moeten aantonen dat de vervuiling van Chemours is maar zijn pas aan de bel gaan trekken vanaf 2012, toen pfoa werd verboden en Chemours het minstens zo gevaarlijke GenX ging produceren. In de jaren voor 2012 waren de gemeenten vooral positief over de ‘weldoener en grote lokale werkgever’ Chemours. Dat maakt het extra lastig.”

De landsadvocaat Pels Rijcken treedt op namens de gemeenten. Ruud Lammers heeft zijn bedenkingen bij die keuze: “Als raadslid zeg ik: moeten we niet eerder een onderzoek doen naar Pels Rijcken? Zij zijn al eerder verdacht van fraude bij andere zaken en zijn nu door Chemours benaderd om deze zaak voor enkele miljoenen te schikken.” Hoe dan ook: Pels Rijcken gebruikt voor de onderbouwing van de vorderingen historische data, vergunningsaanvragen, onderzoeksrapporten uit Nederland en de Verenigde Staten, communicatie tussen het Amerikaanse hoofdkantoor van Du Pont en de directie in Dordrecht en uitspraken in de Verenigde Staten met betrekking tot aansprakelijkheid. Als de rechter de vordering toekent, gaat Chemours/DuPont betalen voor de bodem- en gezondheidsonderzoeken die de afgelopen jaren zijn uitgevoerd met gemeenschapsgeld en voor financiële schade van de gemeenten door de gevolgen van de bodemverontreiniging.

Pfas verbranden: 1.100 graden
Volgens onafhankelijk onderzoeker Abel Arkenbout van Stichting ToxicoWatch telt Nederland veel meer hotspots van deze “uiterst giftige fluorstoffen die nooit gefabriceerd hadden mogen worden”. De toxicoloog noemt onder meer omgevingen rond chemiebedrijven, afvalverbrandingsinstallaties, biomassacentrales en luchthavens. Een andere bron van pfas-verspreiding is volgens Arkenbout de uitstoot van afvalverbrandingsovens. Zo komt het in de lucht die we inademen. Arkenbout: “Voor een complete destructie van pfas in afvalovens zijn temperaturen van 1.100 graden Celsius nodig terwijl de meeste afvalovens opereren met 850 graden Celsius in de naverbrandingszone.”

Het complexe probleem zou eigenlijk mondiaal moeten worden aangepakt, vindt Arkenbout. Maar zijn vertrouwen dat dat gebeurt is niet zo groot. Arkenbout besluit: “Het speelveld wordt al een halve eeuw gedomineerd door de chemische industrie. Het is tragisch dat dit monster al die tijd onder de radar kon blijven. Door de huidige media-aandacht kan de fluorindustrie de gevaren misschien niet meer bagatelliseren, maar het kwaad is al geschied. Er zijn meer dan 10.000 pfas-verbindingen op de markt gebracht en de reguliere laboratoria kunnen slechts een klein deel daarvan analyseren. De industrie is zo rijk en machtig, en zozeer verweven met politieke beleidslijnen, dat je altijd vecht tegen de bierkaai.”