Volkstuin voorjaar 2023. Moet de overheid bepalen wat gezond is?

“Wat gezondheid is mag iedereen zelf bepalen”

Gepubliceerd op woensdag 27 maart 2024

Met het ‘Uitvoeringsprogramma 2024-2027’ wil Noord-Limburg de gezondste regio van Nederland worden. Zeven thema’s worden aangepakt: ondernemerschap, voedselproductie, toerisme, ruimtegebruik, veiligheid, logistiek en energie. Het klinkt aanlokkelijk maar volgens burgerraadslid André Rozendaal is het je reinste healthwashing. Het programma zal juist ten koste gaan van de gezondheid en zelfbeschikking van burgers. “Wat gezondheid is, wordt van bovenaf opgelegd. Maar vrije burgers mogen ook kiezen voor ongezond leven. Dit plan draait puur om geld.”

De acht gemeenten van Noord-Limburg (280.000 inwoners) willen de gezondste regio van Nederland worden en hebben grootste plannen. Venlo, Venray, Horst a/d Maas, Beesel, Mook & Middelaar, Peel & Maas, Bergen en Gennep hebben onlangs het 89 pagina’s tellende ‘Uitvoeringsprogramma 2024-2027’ openbaar gemaakt. De ambities zijn vertaald in zeven overlappende thema’s: ondernemerschap, voedselproductie, toerisme, gebruik van ruimte, veiligheid, logistiek en energie. Met publiek-private samenwerking wordt het programma de komende drie jaar gerealiseerd. Aangehaakt zijn de Radboud Universiteit en Universiteit Maastricht, HBO’s en MBO’s, Brightlands Campus Greenport Venlo, de zorgsector, regionale ziekenhuizen, het bedrijfsleven, land- en tuinbouw,  binnenvaart en transportsector.

Ruimtelijke puzzel
Gezondheid gaat volgens de gemeenten verder dan een gezond lichaam en lekker in je vel zitten. Het gaat ook over meedoen in de samenleving, een goed ondernemersklimaat en een gezonde leefomgeving, waarin je prettig leert en werkt, comfortabel woont en lekker kunt ontspannen. De realisatie van dit alles is “een complexe ruimtelijke puzzel” want het probleem is volgens de gemeenten dat er vrijwel geen vrij uitgeefbare percelen meer zijn voor bedrijvigheid, woningbouw, energieopwekking, natuurontwikkeling, recreatie, de landbouwtransitie en klimaatadaptatie.

Smart grids
Op de meest uiteenlopende terreinen is er werk aan de winkel: verkeersveiligheid, recreatie, talentontwikkeling op de arbeidsmarkt, de eiwittransitie, CO?-reductie, smart grids, zero emissie zones en de rol van de regio als logistiek knooppunt. Ook watergebruik is een thema. Op de hoge zandgronden in de regio moet worden gezocht naar manieren om minder water te gebruiken en het beschikbare water beter vast te houden. Wat betreft personeelskrapte is het aantrekken van meer arbeidsmigranten een speerpunt en maatregelen voor klimaatverbetering en klimaatadaptatie moeten “versneld worden uitgevoerd”. Wat betreft sociale veiligheid moet ondermijnende criminaliteit worden aangepakt. Er komt een onderzoek naar wat “de sociale norm” is voor ondermijning.  

Vereenzaming en stress
Aan een gezonde leefstijl wordt ook aandacht besteed. “Het aantal inwoners met welvaartsziekten en mentale klachten neemt toe”, meldt het plan. “De samenleving is steeds meer bewust van gezondheidskeuzes maar het ongezonde aanbod blijft groot en verleidelijk. Het gaat over meer gezondheidsrisico’s dan enkel ongezonde voeding en onvoldoende beweging, bijvoorbeeld ook over ‘altijd aan’ staan, vereenzaming en stress. Ziektepreventie wordt steeds meer projectmatig ingezet door zorgpartijen en overheden met promotie van gezond gedrag door omgevingsfactoren te versterken die bijdragen aan het gemakkelijker maken van gezonde keuzes. Mentale veerkracht van jongeren en jongvolwassenen krijgt meer aandacht met als uitgangspunt: normaliseren (in plaats van problematiseren). Ontmoeting, vrije tijd, eigen ontplooiing en talentontwikkeling zijn daarin belangrijke ingrediënten.”

5G-straling
Een aantal grote ziekmakers staan niet in het programma, zoals bijvoorbeeld het gebruik van glyfosaat en ander bestrijdingsmiddelen in de landbouw, gezondheidsrisico’s door 5G-straling en PFAS in lucht en oppervlaktewater en nieuwe bezuinigingen in de jeugdzorg. Een woordvoerder van het projectbureau De Gezondste Regio geeft de volgende verklaring: “In het programma zijn de thema’s vastgelegd waarop de partijen hebben besloten om samen te werken. Glyfosaat, PFAS en 5G-straling zitten daar inderdaad niet bij. Voor gebruik van glyfosaat zijn gemeenten onderhevig aan landelijke en Europese regelgeving. Dat geldt ook voor PFAS-vervuiling en 5G-straling. Om die reden zijn ze niet opgenomen in het programma. Bezuinigingen in de jeugdzorg zijn niet opgenomen omdat dit thema beleidsmatig door de individuele gemeenten wordt uitgevoerd.”  

Mooie woorden
Volgens de woordvoerder van De Gezondste Regio is er geen verplichting voor gemeenten om mee te doen. Ze mogen ook hun eigen plan trekken. Maar volgens André Rozendaal van de kritische politieke partij Hart voor Horst a/d Maas is de kans dat ze die keuze maken nihil. In de gemeenteraad van Horst a/d Maas constateert hij een bijna totale eensgezindheid als het gaat om de positieve effecten die het plan zal bewerkstelligen. Op 16 januari stond het programma op de agenda van het College van B&W. Rozendaal was erbij en was verbijsterd over het gemak waarmee alles voor zoete koek werd geslikt. Hijzelf waarschuwde voor de gevolgen van het programma voor de gezondheid en bewegingsvrijheid van de burgers. Rozendaal: “Het programma staat vol met mooie woorden zoals ‘leefbaar’, ‘fietsbaar’, ‘mobiel’, ‘smart’, ‘duurzaam’ en ‘gezond’. Maar woorden leiden nog niet tot een gezonde regio. Per saldo moet de burger inleveren.”

Auto te gast
Rozendaal ziet in de Horster samenleving andere tendenzen. Er zijn plannen voor ‘Horst City’ met nieuwe lantaarnpalen. Hij heeft daar vragen over gesteld en het blijkt dat die uitgevoerd kunnen worden met slimme technologie. Ander voorbeeld: in het centrum van Horst zijn borden geplaatst met de tekst ‘Auto te Gast’. Straten worden heringericht en de Horstenaren mogen straks alleen nog stapvoets rijden om de CO?-uitstoot terug te dringen. Fietsen en autodelen is de toekomst volgens de politici maar Rozendaal vindt het belangrijk te weten wat de burgers wil. 

Veeboeren
Ook de voor Noord-Limburgse veeboeren beperkende geurverordening is Rozendaal een doorn in het oog: “Hun geuruitstoot zou van 14 naar 10 odour moeten. (Een Europese geureenheid, red.) In mei valt daarover de beslissing. Maar met 10 odour kan een boer zijn bedrijf niet runnen. Het bedrijfsleven op de Brightlands Campus mag ondertussen wel die 14 odour uitstoten. Mijn indruk is dat boeren ruimte moeten maken voor zonnevelden en windmolens. Bij Well is een gigantisch park gepland. Ook langs de A73 bij Horst is een gebied aangewezen. Door een burgeractie van Tegenwind is dat project tijdelijk on hold gezet maar het is zeker nog niet van de baan. Zijn windmolens goed voor de gezondheid van burgers? Ik denk het niet. De onderzoeken liggen er: slapeloosheid, depressies en hartproblemen vanwege trilling, geluid en drukverschillen. En wat te denken van Bisfenol A, dat vrijkomt van de molenwieken? Bisfenol A wordt wel het nieuwe asbest genoemd.”

Veerkracht van inwoners
Rozendaal gelooft er niks van dat Noord-Limburg gezonder wordt door het programma. Hij maakt één uitzondering. De programmalijn Positieve Gezondheid kan op zijn instemming rekenen. Daarin staan ‘de mens’ en ‘de veerkracht van inwoners met een ondersteuningsvraag’ centraal. De regie ligt bij burgers en bij vakmensen die op hun wensen en leefwereld aansluiten. Zo moet het zijn. Rozendaal gelooft niet in een overheid die bepaalt wat slim. Goed en gezond is. De overheid moet burgers slechts faciliteren in een samenleving waarin verandering plaatsvindt van onderop. Gezondheid op fysiek, psychisch en spiritueel vlak kan volgens hem alleen ontstaan in vrijheid, niet door dingen op te leggen: “Wat gezondheid is verschilt per individu en moet iedereen zelf bepalen. In vrijheid mag je ook kiezen om ongezond te leven. We hebben het strafrecht om grenzen te bepalen.”

Burger aan stuur
Alternatieven heeft hij ook: “Zet de burgers aan het stuur met serieuze participatiemogelijkheden rond zaken die echt tot gezondheid leiden. Voor mij betekent gezondheid: geen straling, geen prestatiedruk voor kinderen, gezonde voeding, schoon drinkwater, sociaal contact en de menselijke maat in de zorg. Ik pleit voor natuurlijke landschappen en natuurlijke tuinbouwgewassen zonder GMO’s. En voor zelf produceren van ons voedsel, anders moeten we straks duur importeren uit landen die het niet zo nauw nemen met bestrijdingsmiddelen en dierenwelzijn. Wat mij betreft zetten we de hele energietransitie on hold want die is schadelijk voor het milieu. Eerst moeten we kijken naar alternatieven zoals kernfusie, gebruik van kernafval en vrije energie. En dan die 24-uurseconomie met camera's. Alsmaar concurreren is slecht voor onze geestelijke gezondheid. Jongeren worden klaargestoomd voor een baan in de energietransitie maar worden daar helemaal niet gelukkig van. Kortom: dit programma moet direct stoppen.”