Mooi mens, blijf jezelf en word vooral geen robot

‘Go Digital, Stay Human’, de bestseller van futuroloog Christian Kromme, is actueler dan ooit nu digitalisering zo snel terrein wint. Volgens Kromme is het niet de digitalisering die ons parten speelt, het zijn de hiërarchische organisatiestructuren. Die zorgen voor ongelijkheid, werkdruk en psychische klachten. Werken in multidisciplinaire teams is een goed alternatief.


De digitalisering voltrekt zich in snel tempo. De workshops ‘digitale transformatie’ zijn niet te tellen. Bedrijven en organisaties zoeken massaal naar de magische sleutel voor toegang tot de klant of markt. De urgentie om te digitaliseren wordt breed gedragen. “Het is veranderen of verdwijnen” zei trendwatcher Sander Duivestein onlangs met gevoel voor drama in een online-seminar voor T-Mobile. De marketingmachines van de telecombedrijven draaien dan ook op volle toeren. ‘We won’t stop’, roept T-Mobile ons toe. ‘Niet omdat het moet maar omdat het kan’, stelt Tele2. ‘Onderneem op volle snelheid’, vindt KPN.

Je zou bijna vergeten dat we zelf ook een keuze hebben. Hoe blijven we onze menselijke kanten trouw terwijl we toch meegaan in de digitalisering? Hoe blijven we voelen en verbinden zonder door de digitalisering te worden overvleugeld? Hoe blijven we creatief scheppende individuen die het beste van zichzelf laten zien? Met dat verhaal reist futuroloog Christian Kromme de wereld rond. Bij tal van bedrijven en organisaties wordt hij gevraagd om zijn visie te geven op de digitalisering en hoe de mens zich daartoe verhoudt. Een alomvattende antwoord heeft hij niet. Maar als richtingaanwijzer komt Kromme op het juiste moment want we staan op een keerpunt. Digitalisering kan een middel zijn om onze koers te bepalen.

Snapchat dismorfie
Het gaat hard. Trendwatcher Sander Duivestein liet er geen twijfel over bestaan in zijn websnack op 9 december voor T-Mobile. We gaan niet ‘naar’ een digitale wereld, we zijn al ‘in’ de digitale wereld. De generaties Alpha en Z (geboren na 1985) zijn opgegroeid met internet. Zij denken, voelen en handelen anders dan alle generaties voor hen. Ze laten de algoritmes bepalen welke kleren ze moeten dragen en geven zich massaal over aan plastische chirurgie om hun fysieke uiterlijk aan te passen aan hun digitale identiteit. (Dit verschijnsel wordt ‘snapchat dismorfie’ genoemd.)

Zonder terughoudendheid lijken Alpha en Z zich over te geven aan het net gelanceerde metaversum van Mark Zuckerberg, waarin ze alles kunnen doen wat ze in de echte (achterhaalde?) wereld niet durven. Ze gaan verder dan we voor mogelijk houden. In de game Fortnite gaat een virtuele Gucci-tas voor 2.400 dollar van de hand, terwijl de ‘echte’ in de PC Hooftstraat voor 1.400 euro te koop is. “Alles wordt maakbaar en manipuleerbaar”, aldus Duivestein. Neem een aandeel in fan tokens van Lionel Messi en word voor een klein stukje eigenaar van de dribbelaar van Paris Saint Germain. Wearables, pacemakers, digitale pillen en sensoren onder onze huid geven het Internet of Bodies (IoB) gestalte. Wie het tien jaar geleden had voorspeld, was voor gek versleten.

Privacy-issues
Ook ondernemers kunnen niet meer afwachten, vindt Duivestein. “Wees niet bang voor wat er op je af komt.” Dat betekent: investeren in tools en software voor communicatie, distributie, klantcontact, administratie, etcetera. De route lijkt al uitgestippeld en de urgentie om te digitaliseren wordt breed gedragen. Maar wordt die ook diep gevoeld? Dat is de grote vraag, voor bedrijven en voor individuele internetgebruikers. Digitale transformatie wordt gebracht als de grote vooruitgang maar de negatieve effecten zijn duizelingwekkend en talrijk. Facebook wordt ervan beschuldigd jonge meisjes minderwaardigheidscomplexen en eetstoornissen te bezorgen. Uber laat algoritmes chauffeurs ontslaan zonder dat er een echte HR-manager aan te pas komt. Amazon trekt distributiepersoneel het vel over de neus en houdt vakbonden buiten de deur. Grote tech- en farma-bedrijven zijn niet open over het gebruik van hun data, met alle privacy-issues vandien.

Ook de Toeslagenaffaire mag niet onbenoemd blijven. Duizenden mensen met een dubbele nationaliteit werden door de Belastingdienst strenger gecontroleerd dan andere Nederlanders. Volgens Amnesty International schenden de algoritmes van de Belastingdienst de mensenrechten vanwege ‘etnisch profileren’, een vorm van discriminatie. Het is een rechtstreeks gevolg van de digitalisering. Daarom is gepropageerde ‘veranderen of verdwijnen’ van de telecombedrijven veel te kort door de bocht. Samen maken we gebruik van tools, software en platforms en samen moeten we bepalen hoe die ons kunnen dienen, met inbegrip van de ethische normen die we belangrijk vinden. Inspraak voor iedereen! Wat niet goed voelt, is ook niet goed.

Georganiseerde zwermen
Volgens Christian Kromme zijn veel aan de digitale transformatie gelieerde problemen terug te voeren op onze hiërarchische organisatiemodellen. Kromme: “Hiërarchie is een heel onnatuurlijke manier om ons werk en leven te organiseren. Dat zie je in de politiek, medische wereld en het bedrijfsleven, waar ongelijkheid hand in hand gaat met controledrang en winstmaximalisatie, met extreme prestatiedruk en psychische klachten als gevolg. Er zijn goede alternatieven. In de natuur zien we hiërarchie tot vijftig individuen bij onder andere hyena’s, wolven, primaten en katachtigen. Wordt de groep groter, dan schakelt de natuur over op zwermen. Denk bijvoorbeeld aan scholen haringen of zwermen spreeuwen, die functioneren als één organisme.”

Op basis van zwermen bouwt Kromme met zakenpartner Evert Blijenberg een nieuw softwareplatform: OaaS (Organisations as a Service). Ze werken in multidisciplinaire teams samen met specialisten op het gebied van blockchain en kunstmatige intelligentie. De teamleden vullen elkaar aan qua vakkennis, betrokkenheid en persoonlijkheidsstructuur. Ze bouwen samen aan een nieuw type samenleving, waarin ongelijkheid niet meer bestaat. Volgens Kromme heeft de digitale technologie alles in zich om de mensheid naar een meer betekenisvolle toekomst te dirigeren. Zijn boek helpt organisaties en bedrijven “het dna van innovatie” zelf te ontdekken en beter te begrijpen wanneer en waarom bepaalde technologische trends ontstaan en welke impact ze hebben op onze samenleving. Daarbij is de mens het uitgangspunt en de technologie dienend.

Scharrelruimte
Op 4 november gaf Kromme een presentatie tijdens een seminar bij ingenieursbureau Royal HaskoningDHV in Amersfoort. Strategisch adviseur Jan Reinout Deketh en innovatiemanager Carlita Vis waren erbij. Het seminar kreeg de naam van het boek (Go Digital, Stay Human) omdat Royal HaskoningDHV sterk inzet op digitalisering en een spin in het web wil zijn voor alle mensen in de bouwketen. In de extreem gefragmenteerde bouwsector, met tal van ketenpartners, stakeholders en belanghebbenden, moeten projectmanagers hun menselijke vaardigheden benutten om te kunnen excelleren. Deketh: “Zij willen impact hebben op maatschappelijke uitdagingen rond energietransitie, duurzaamheid en verkeersveiligheid. Ze moeten met creatieve oplossingen komen en willen niet belemmerd maar geholpen worden door digitalisering. Wij ondersteunen dat volop.”

Royal HaskoningDHV bouwt onder meer bruggen, tunnels en sluizen. De projecten zijn te complex om vanuit één discipline te benaderen. Ook hier: multidisciplinaire teams. Vis: “De teams kennen geen hiërarchie. Onze mensen werken samen met klanten en partners.” Om hun talenten, creativiteit en kennis optimaal te benutten, hebben de projectmanagers een “sociaal-psychologisch veilige” bedrijfscultuur nodig. Ze moeten de vrijheid voelen om te experimenteren en autonome beslissingen te nemen. Deketh: “Wij noemen dat scharrelruimte. Als onze mensen zich vrij voelen, gaan ze verbindingen leggen buiten de gebaande paden, buiten onze eigen organisatie en buiten de hiërarchie om. Dat is wat we willen. We nodigen hen uit om zich kwetsbaar op te stellen, uit hun comfortzone te komen en nieuwe dingen uit te proberen. Met behulp van digitalisering.”

Burger denk mee!
De digitalisering brengt ons ongekende nieuwe mogelijkheden maar kan tegelijkertijd onze ethische normen in gevaar brengen, ons levensgeluk op de proef stellen en ons belemmeren in ons werk. Daar moet meer sturing op komen, vindt Bart Wernaart van het lectoraat Moral Design Strategy van Fontys Hogescholen. Deze nieuwe studierichting brengt de interactie tussen mens en techniek en de ethische lading van algoritmes in kaart. Wernaart probeert samen met zijn studenten onze morele normen te ‘vangen’ en ten goede te gebruiken in het ontwerpproces van producten en diensten. Het sleutelwoord is participatie. Gebruiker, burger en klant moeten veel nadrukkelijker meedenken en hun wensen kenbaar maken om te voorkomen dat de digitalisering hen gaat tegenwerken.

Voor het bouwen van producten, diensten en platforms zijn multidisciplinaire teams heel geschikt. Zij kunnen een compleet beeld geven van alle relevante ontwikkelingen en snel met creatieve (digitale) oplossingen komen die ook maatschappelijk geaccepteerd worden. Specialisten uit verschillende vakgebieden werken samen (met partners en gebruikers) op basis van betrokkenheid, gelijkheid en vertrouwen. Voor veel bedrijven is multidisciplinair samenwerken een gewaagd doel omdat het de hiërarchie overstijgt. De teams doorbreken de grenzen van afdelingen, procedures en vaste afspraken. Het grote voordeel is dat ze snel en wendbaar zijn en vroegtijdig kunnen inspelen op de snelle veranderingen van vandaag. Laat het de aanzet zijn voor een betekenisvollere wereld, waarin menselijke waardes worden gediend door de computer. En niet andersom.

recente artikelen

gepubliceerd in diverse (vak)media

“Wat gezondheid is moet iedereen zelf bepalen”

Noord-Limburg wil de gezondste regio van Nederland worden en heeft grootse plannen. Het klinkt aantrekkelijk maar een burgerraadslid uit Horst aan de Maas heeft felle kritiek.

Lees artikel »

Securityproject Melissa hackt Russische hackers

Na Deadbolt en Genesis Market werd onlangs de hackersgroep Qakbot opgerold, mede dankzij het cybersecurityproject Melissa. Arwi van der Sluijs is er trots op en vertelt.

Lees artikel »

Pfas-zaak Dordrecht zet forever chemicals op radar

Het gevaar van pfas voor de volksgezondheid is niet meer te bagatelliseren door de recente rechtszaak tegen Chemours in Dordrecht. Maar pfas is here to stay. Hoe nu verder?

Lees artikel »

Het wonder van geperst, verhit en gefilterd gras

Start-up Grassa claimt meer eiwit uit gras te kunnen halen dan de koe. Gras is niets minder dan een wonderplantje volgens directeur Rieks Smook: "Er kan zoveel méér met gras."

Lees artikel »

Moleculair bioloog over gedrag en kwantumfysica

Moleculair bioloog en therapeut Lianne Hermers gebruikt de kwantumfysica om bewustzijnskracht te ontdekken. Haar cliënten lossen mentale problemen zelf op zonder pillen.

Lees artikel »

Overvolle binnensteden hunkeren naar fresh air

Bedrijfsbussen op diesel mogen vanaf 2025 veel Nederlandse stadscentra niet meer in. Met elektrische steps, cargo-bikes en (bak)fietsen vinden monteurs hun weg in de binnenstad.

Lees artikel »

Google wil onze medische data, maar wat willen wij?

Care Studio van Google Health heeft aangekondigd in de VS patiëntendossiers te willen gaan beheren. Huisarts Huib Rutten ziet risico's: "De regie moet altijd bij de patiënt blijven."

Lees artikel »

Bouwvallig Blackpool, walhalla voor kansarmen

De Engelse badplaats Blackpool werd onlangs belachelijk gemaakt door minister Helen Wheeler. Ze bood haar excuses aan maar met financiële steun schiet de stad meer op.

Lees artikel »

Mark Soetman levert de primeur: rauw krabbenvlees

Start-up Crustalicious heeft een machine ontwikkeld die kleine krabben in zes stappen ontdoet van pcb's, zware metalen, ingewanden en schaal. Een wereldprimeur!

Lees artikel »

Meneer Parkinson gaat niet weg, maar boksen helpt wel

Parkinson dendert als een epidemie door Europa. Om het ziektebeeld te vertragen worden steeds meer bokstrainingen speciaal voor Parkinson-patiënten verzorgd.

Lees artikel »