"We kunnen een vuist maken. Alle technologie is beschikbaar."

Yanis Varoufakis: "We zijn dienaren van big tech"

Gepubliceerd op maandag 6 januari 2025

Yanis Varoufakis’ nieuwste boek ‘Technofeudalism’ is een aanklacht tegen de macht van Big Tech. Volgens Varoufakis, voormalig Grieks minister van Financiën en invloedrijk econoom met een miljoen volgers op X, zijn we hard op weg willoze dienaren van digitale platforms te worden. Met onze vrijwillige levering van foto’s, video’s, likes, beledigingen, zoekopdrachten en locatiegegevens voeden we Big Tech en maken we onszelf (nog) afhankelijk(er). Maar er is hoop. Alle technologie is beschikbaar om “democratische platforms” te bouwen voor ons eigen welzijn. We hoeven ons alleen maar te verenigen.

Yanis Varoufakis (63) studeerde economie en wiskunde en gaf les aan de universiteiten van Athene, Essex, East Anglia, Cambridge en Sydney. Zijn naam roept bij velen herinneringen op aan de Griekse schuldencrisis in 2015. Hij was een half jaar minister van Financiën in het kabinet-Tsipras. Dat Varoufakis een hardliner was, was al bekend sinds hij in 2005 protesteerde bij Eurostat tegen een deal met Goldman Sachs, de Amerikaanse zakenbank die de Griekse schuldenberg wist te verdubbelen. Dat hij een pain in the ass was, bleek daarna. Tijdens de stemming over het Europese reddingsplan van Griekenland stemde Varoufakis tegen. De plannen werden doorgezet en Varoufakis trad af.

In 2016 was hij de oprichter van DiEM25 ((Democracy in Europe Movement 2025). De beweging publiceerde een manifest om de Europese Unie te hervormen tot een volwaardige democratie met een soeverein parlement. Het zelfbeschikkingsrecht van de naties moest gerespecteerd worden, vond Varoufakis, inclusief samenwerking met nationale parlementen en regionale en lokale besturen. In maart 2018 presenteerde hij een nieuwe Griekse partij, MeRa 25, waarvan hij zelf de leider is. Ondertussen schreef hij boeken als ‘Talking to my Daughter’, ‘Adults in the Room’ en ‘Another Now’. Via Zoom vertelt hij aan De Andere Krant over de ontstaansgeschiedenis van zijn nieuwste boek ‘Technofeudalism - What Killed Capitalism’.

“Ik was een gelukkige academicus en had geen politieke ambities. Maar na de ineenstorting van de beurs op Wall Street in 2008, en zelfs daarvoor al, zag ik dat het schip van de Europese Unie op de klippen liep. Ik zag een catastrofale crisis ontstaan en ging me fel uitspreken over de economie. Daar moest ik uiteindelijk een prijs voor betalen toen mij de functie van minister van Financiën werd aangeboden. Daarna, in 2018, ben ik met een breed programma voor Europa gekomen: The Green New Deal for Europe. Vijf procent van het Europese inkomen zou moeten worden geïnvesteerd in groene technologie en dat geld moest worden opgehaald via gemeenschappelijke schulden. We hebben meegedaan aan de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2019. Ik geloof nog steeds dat dit programma Europa vooruit had kunnen helpen. Europa zit in een onherstelbare achteruitgang. We zijn irrelevant geworden op het wereldtoneel, dat snel aan het veranderen is.”

Wat was de aanleiding voor het schrijven van dit boek?

“Om dat uit te leggen, ga ik even terug naar de 18e eeuw. Stel je voor dat jij en ik ergens in Amsterdam koffie zitten te drinken en de toestand van de wereld bespreken. We zouden niet om het feodalisme heen kunnen. De politiek werd bestuurd en de legers werden geleid door graven en landheren. Maar onder de oppervlakte vond een kapitalistische transformatie plaats naar een compleet ander tijdperk. Ik wilde dit boek schrijven omdat ik voel dat we in een soortgelijke situatie zitten, met technologie als aanjager. Het technofeodalisme bedient zich van een nieuwe vorm van kapitaal, in mijn boek cloudcapital genoemd.”

Wat is er aan de hand met de economie?

“Voor economen gebeuren er onverklaarbare dingen. Er ontstaan spontaan nieuwe economieën. Kijk bijvoorbeeld naar de game-industrie, waarin miljarden omgaan. Digitale platforms zijn oppermachtig en de financiële markten vertonen gedrag dat we nooit eerder hebben gezien. In augustus 2020 gebeurde er iets in Londen dat je eenvoudigweg niet met gewone middelen kunt verklaren. De officiële statistieken kwamen uit van het Britse bbp (bruto binnenlands product), dat als gevolg van de pandemie was gedaald met 23 procent. De handelaren hadden een kleinere daling verwacht. En toch gingen de aandelenkoersen binnen vijf minuten niet omlaag maar omhoog. Zoiets had ik nog nooit gezien. De algoritmes creëren een nieuwe vorm van kapitalisme. Zelfs robots in Tesla-fabrieken zijn geproduceerde productiemiddelen. Maar wat er in je telefoon zit is geen geproduceerd productiemiddel. Het is een interactief stukje kapitaal. Neem de digitale assistent Alexa, die ons traint, om getraind te worden, om ons te trainen, om getraind te worden… ad infinitum. Cloudcapital dupliceert zichzelf en wordt gevoed door ons digitale gedrag.”

Hoe kunnen we cloudcapital herkennen?

“De fysieke manifestatie is het netwerk van datacenters, kabelinfrastructuur, 5G-masten, satellieten en onze digitale interfaces. De functie is gedragsverandering bewerkstelligen. Dat is wat iedereen altijd doet of probeert. Politici, filosofen, geestelijken, adverteerders, ouders van kinderen… ze zijn allemaal bezig met gedragsverandering, net als cloudkapitalisten. Voor het eerst in de geschiedenis gebeurt die gedragsverandering geautomatiseerd.”

Stort het systeem in elkaar als we het niet meer voeden?

“Zeker, maar we stoppen niet met voeden want we zijn afhankelijk. Je kunt doen wat de hippies deden in de jaren zestig: terug naar de natuur. Als dat werkt zeg ik: succes. Maar we zijn verslaafd. Ikzelf ook. Ik was in China en werd gek als WhatsApp niet werkte.”

In het boek beschrijft u het Amerikaanse en Chinese systeem van cloudcapital. Zijn er verschillen?

“Er zijn veel overeenkomsten maar zeker ook belangrijke verschillen. Als je het Chinese Alibaba vergelijkt met Amazon, zie je dat Jeff Bezos zijn gang kan gaan terwijl Jack Ma van Alibaba werd teruggefloten door de Chinese communistische partij. Hij had teveel kapitaal aan de economie onttrokken en moest zijn tarieven verlagen. Voor een veel belangriiker verschil moeten we kijken naar het Chinese WeChat, dat lijkt op WhatsApp, alleen kun je er ook contactloze betalingen mee doen. WeChat brengt geen cent in rekening. In het Westen zal zoiets nooit gebeuren omdat de bankiers te veel macht hebben. WeChat in combinatie met de Chinese cbdc bedreigt het monopolie van de dollar.”

Heeft de Chinese communistische partij veel invloed op de ontwikkeling van de algoritmes?

“Nee, dat interesseert ze niet.”

Heeft de pandemie het technofeodalisme versneld?

“Enorm. Het geld van de centrale banken om een nieuwe start te maken voor de mensen ging rechtstreeks naar Big Tech. Negentig procent was geprint geld. Daarna heeft het proces zich voortgezet. Amazon pakt 30 tot 40 procent van de prijzen die de producenten van goederen rekenen aan hun klanten, zodat de marges voor hen tot bijna nul worden gereduceerd. De politiek moet hier eigenlijk tegen optreden maar in mijn ogen hebben we geen democratie meer. We hebben een oligarchie met periodieke verkiezingen. Nou, als het publieke debat en de media niet langer checks and balances uitvoeren op de macht, zijn we allemaal overgeleverd aan X, waar we boos mogen zijn en met onze boosheid nog meer cloudcapital produceren”

Waarom is de VS nog steeds zo machtig op economisch vlak?

“Omdat de rest van de wereld, inclusief China, de kolossale Amerikaanse schuldenberg blijft financieren. De Amerikanen krijgen dit voor elkaar met hun monopolie op het internationale betalingssysteem. Kijk, als ASML machines aan de VS verkoopt, worden ze betaald in dollars.  Die dollars zijn waardeloos. Ze zijn geprint. Nou, in Nederland kun je niet zoveel met dollars dus investeren Nederlandse bedrijven in aandelen op de New York Stock Exchange of onroerend goed in Florida of Californië. Het geld wordt gerecycled.”

Het boek was klaar in 2023. Is er daarna nog iets gebeurd dat van invloed was op uw visie?

“Wat de mensen bij Uber, Google, Meta en andere plaforms me vertelden vond ik schokkend. Het is nog erger dan ik in het boek beschrijf. Zo’n acht jaar geleden waren de arbeidsomstandigheden bij deze bedrijven veel beter. Massages, pingpongtafels… je kent dat wel. Zelfs voor de beste ingenieurs bij techbedrijven zijn de arbeidsomstandigheden zeer snel aan het dalen.”

Worden we allemaal slaven van Big Tech?

“Het gaat me te ver om ons slaven te noemen. We zijn dienaars. Ik zeg ook niet dat we teruggaan naar het feodale tijdperk. Wij gaan naar iets nieuws: afhankelijkheid van huur in plaats van winst en mutatie van kapitaal in cloudcapital. De verschijnselen die we waarnemen, komen ons vreemd voor. En behoorlijk verontrustend. Kijk naar Duitsland. De Duitse regering is niet in staat de begroting in evenwicht te brengen zonder de Duitse industrie te verpletteren. Kijk naar Frankrijk. Kijk naar Groot-Brittannië. Ze zijn in de war.”

Mario Draghi kwam onlangs met een plan om de Europese welvaart en waarden te behouden. Is dat de oplossing?

“Ik lag tien jaar geleden al met Mario in de clinch. Nu komt hij met een plan dat bijna een kopie is van wat ik in 2018 zei. Arme Mario. Hij kwam met een zeer uitgebreid en belangrijk rapport, dat de Europese Unie onmiddellijk in de prullenbak heeft gegooid. Mijn mening is dat we onze kans hebben gemist. Dit soort programma’s werkt niet meer.”

U roept op tot collectief verzet om onze autonomie als burgers weer terug te krijgen. Hoe?

“Op alle niveau’s kunnen we cloudcapital democratiseren, lokaal en globaal. Stel: Athene heeft een vervoerssysteem dat wordt gedomineerd door Uber. Hebben we dat nodig? Nee. Op gemeentelijk niveau kunnen we beslissen wat we willen. We kunnen goede programmeurs zoeken en een ‘WeChat Athene’ laten bouwen. Als jij naar de luchthaven wilt, krijg je suggesties voor busverbindingen, die Uber je nooit zal geven, of suggesties voor de snelste route zonder files. De app is gebouwd voor sociaal voordeel en gebruikersgemak, niet voor winstmaximalisatie. De burgers van Athene bepalen de regels. Ander voorbeeld. Via de Europese Centrale Bank kun je een ECB-app met pincode krijgen waarmee je betalingen kunt doen zonder dat er een bank tussenkomt. Ineens moeten banken hun best gaan doen om jou als klant te behouden want bij hen betaal je 8 procent rente en krijg je maar 1,5 procent op je spaargeld. Zo wordt cloudcapital van de burgers. Voorbeelden genoeg. Alle technologie is beschikbaar. We hoeven ons alleen maar te verenigen.”