Steeds meer nationaliteiten en talen op de bouw.

Dajte si pozor na vás? Taalbarrières in de bouwput

Gepubliceerd op vrijdag 22 september 2017

Sinds de crisis is het ‘spraakverwarring troef’ op de bouwplaats. Aannemers, (buitenlandse) onderaannemers, (schijn-)zelfstandigen en flexwerkers communiceren vaak met handen en voeten met elkaar. Zelfstandig kraanmachinist Peter Boekel: “Buitenlandse aanpikkelateurs? Dat is linke soep. Eén woord verkeerd verstaan is levensgevaarlijk.”

'Dajte si pozor na vás!' is Slowaaks voor 'pas op achter je!'. Als je dat niet weet heb je zomaar een probleem op de bouwplaats. Hypothetisch? Bepaald niet! FNV Bouwen en Wonen trok onlangs aan de noodrem vanwege gevaarlijke situaties op de bouwplaats. Op maandag 29 mei stuurde bestuurder Hans Crombeen een alarmerend getoonzet mailbericht naar collega’s van onder meer CNV Vakmensen en Bouwend Nederland. Crombeen’s betoog, een signaal dat de hele bouwsector zich mag aanrekenen, spitste zich toe op het werk van kraanmachinisten.

Krappe bouwplaats

Uit de mail van Crombeen: 'Naar aanleiding van een ongeval met een last waarbij een toevallige passant het leven liet, is een onderzoek gedaan naar de toedracht. De conclusie is schrikbarend maar niet onverwacht. Omdat de last niet goed bevestigd was, kon deze na de botsing met een uitstekende mast uit de hijsbanden schuiven en naar beneden vallen. Bij het bevestigen van de hijslast werden de interne afspraken van de bouwer niet gevolgd. Het aanpikken werd gedelegeerd aan iemand die daar niet voor was aangesteld en bij het bevestigen van de last werd een onveilige lus gebruikt.’

Hoewel het gaat om een samenloop van omstandigheden, een op zichzelf staande situatie, zegt het bericht alles over de omstandigheden die we momenteel op veel bouwplaatsen aantreffen. Het aantal bouwopdrachten is flink toegenomen, maar de afgelopen jaren is het aantal jongeren in opleiding tot een minimum gedaald. Dit tekort wordt opgevangen met ongekwalificeerde of slecht opgeleide mensen uit binnen- en buitenland. Daar komt bij dat het aantal flexwerkers en zzp’ers op de bouw hoger is dan ooit. Het resultaat? Chaos op de bouw en misverstanden in de communicatie. 

Krakende portofoon

Torenkraanmachinist Sjack Rovers van TBI Materieeldienst herkent het beeld: “Veel van de problemen die we nu op de bouw zien, komen door de crisis. Vóór 2008 werkten wij voornamelijk met vast personeel. Iedereen kende elkaar. Daarna zijn de flexwerkers en zzp’ers erbij gekomen. En door de open grenzen mag iedereen hier werken. De binding is weg. De communicatie is niet wat het moet zijn en respect voor elkaar is ver te zoeken. Sinds de crisis wordt wij gezien als knuppelrukkers. En nog iets. Mensen zijn zó slecht opgeleid, dat heb ik nooit eerder gezien. Ze volgen een cursus van een dag en mogen dan met de torenkraan aan de slag. Ik kan mijn pikkelateurs niet meer vertrouwen.”

Rovers werkt met Duitsers, Engelsen, Portugezen, Turken, Luxemburgers en Fransen. Zijn Engels is prima maar hij dringt er desalniettemin sterk op aan dat Nederlands de voertaal wordt. Taal is namelijk nog niet in de wet geregeld. En dat laat zich merken. Rovers zit soms op 130 meter hoogte in zijn kraan en is dan volledig aangewezen op zijn portofoon. Als er beneden iemand staat aan te pikken die geen Nederlands spreekt, en de commando’s niet kent, is dat vragen om ongelukken. Rovers: “Hijsen. Zakken. Zwenken. Uitkatten. Aftoppen. Als je die commando’s niet verstaat, wordt een kraan een dodelijk wapen.”

Enquête

De toename van het aantal arbeidsmigranten valt samen met de crisis, meldde het FD vorig jaar. In 2007 gingen de grenzen open voor werknemers uit onder meer Polen en Tsjechië. Sinds 2014 kunnen ook Bulgaren en Roemenen vrij reizen. De Sociaal Economische Raad schat het aantal arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa op zo’n 340.000. Grofweg een kwart werkt in de bouwnijverheid.

Misverstanden door taalverschillen is een van de veelgehoorde in de onlangs verschenen brochure over de werkomstandigheden van kraanmachinisten. FNV Bouwen & Wonen en vakvereniging Het Zwarte Korps enquêteerden online 378 machinisten, zowel werknemers in vaste dienst als zelfstandigen. Klachten betroffen verder de extreem hoge werkdruk, lange werktijden, veel ongevallen en bijna-ongevallen, gebrek aan vakbekwaamheid en gebrek aan respect.

Kraanbestuurder Remco van den Berg was een van de geïnterviewden: “Het ene bedrijf zet een gecertificeerde kracht in als pikkelateur, het andere bedrijf duwt de eerste de beste een portofoon in handen, ook als het iemand is die de taal niet spreekt. Mijn Pools is niet zo goed, en een portofoon kraakt toch al.” Ook andere reacties uit de enquête spraken boekdelen: ‘Teveel buitenlanders die de taal niet machtig zijn. Teveel sukkels die er niks van begrijpen. […] Ik ervaar onveilige situaties door de taalbarrière en dat komt doordat veel aannemers geen duur personeel willen inzetten om aan en af te pikken.’

Twintig ton

Kortom: het lijkt simpelweg een platte bezuinigingsmaatregel. Een ongeschoolde buitenlandse aanpikkelateur is lekker goedkoop, net als een timmerman en een elektromonteur. Ook kraanmachinist Peter Boekel, een van de geïnterviewden, ziet de risico’s: “Steeds vaker zijn het buitenlanders die als aanpikkelateur worden ingezet. Dat is linke soep. Ze denken dat ze veilig bezig zijn omdat in het land van herkomst de lat een stuk lager ligt. Eén woord dat verkeerd wordt verstaan is levensgevaarlijk als je een last van tien of twintig ton aan het hijsen bent. Je kunt het die mannen niet kwalijk nemen. Petje af dat ze hier komen werken. Maar een werkgever moet wijzer zijn.”

Sjack Rovers heeft inmiddels heldere voorstellen bij FNV Bouwen & Wonen neergelegd over wat er moet veranderen. Rovers: “Liefst via de wet, en anders via de cao moeten duidelijke afspraken worden vastgelegd waar ook zzp’ers en buitenlanders zich aan moeten houden. Nederlands moet de voertaal worden. Verder moet een TCVT-certificaat verplicht worden, ook voor zzp’ers en ook voor buitenlanders. Echt, ik heb niks tegen die mensen, maar dit is bij de konijnen af. Dit kan zo niet langer.”