Burn-out: afkicken van een chronische adrenalineverslaving.

Extreem veel IT'ers raken overwerkt en opgebrand

Gepubliceerd op woensdag 12 juni 2024

Uit een studie van Interactive Media Association blijkt dat IT'ers vijf keer meer kans hebben op een burn-out dan andere professionals. De ‘Burn-out Index 2022’ onder 32.000 IT'ers in 33 landen bevestigt dat beeld. Computerwerk is stressvol door hoge verantwoordelijkheid, snelle technologische vernieuwingen en het imposter syndroom: het idee dat je eigenlijk niks kunt en ontmaskerd zult worden. Gaat de IT ten onder aan het eigen succes?

Jeroen Baten (60) schreef twaalf boeken over Linux en vond dat leuk. Hij gaf lezingen in heel Europa en vond dat leuk. Hij was vrijwillige brandweerman (ook leuk) en vader van vijf dochters waarvan twee gehandicapt: een flinke uitdaging maar ook vaak leuk. Jeroen was gewoon een leuke vent. Als hem gevraagd werd iets te doen, dan was het antwoord voorspelbaar: ja prima. Hij stond ‘altijd aan’ en dacht daar verder niet over na. Dat had hij beter wel kunnen doen want zijn intensieve marathon werd in de loop der jaren een slopende uitputtingsslag. In 2017 kreeg hij spanningsklachten. Dat was ineens een stuk minder. Hij sliep slecht. Elke ochtend om vijf uur werd hij wakker en begon zijn hoofd te malen. Het was de aanloop naar een zware periode.

“Een sluipend proces”, noemt hij het zelf. “Jaar in jaar uit deed ik steeds dat stapje extra als het nodig was. Even wat adrenaline aanmaken en hop! Daar ging ik weer. Mijn adrenalinespiegel ging steeds verder omhoog totdat ik uiteindelijk een grens bereikte. Het lijf wilde niet meer. Ik was totaal uitgeput en heb vier maanden als een zombie thuis op de bank gezeten. Ik moest afkicken van een chronische adrenalineverslaving. Alle ellende kwam naar boven: trauma’s, angsten, hyperventilatie… niks bleef me bespaard. Ik moest leren vergeven, leren voelen, accepteren dat ik niet perfect was en ook eens mocht falen. Het kostte me drie jaar om weer 100 procent te worden.”

Spanningen
In 2022 gaf 1 op de 4 werknemers tussen 18 en 35 jaar aan burn-outklachten te ervaren. Uit cijfers van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) van TNO en het CBS blijkt bovendien dat de ernst van burn-out onder jonge werkenden toeneemt en het verzuim door werkgerelateerde psychische klachten stijgt. De IT-sector vormt op dit beeld geen uitzondering. Sterker: in de IT is de situatie nog erger. Uit een recente studie van Interactive Media Association blijkt dat IT'ers vijf keer meer kans hebben op een depressie of burn-out dan professionals in andere sectoren. De ‘Burn-out Index 2022’ onder 32.000 IT'ers in 33 landen bevestigt dat beeld. ‘De IT is van alle vakgebieden de grootste burn-outfabriek’, kopte het Financieele Dagblad op 2 december 2023.

Psychologisch welbevinden is complexe materie, dus een zwart/wit beeld is moeilijk te schetsen. Maar het feit dat de menselijke kant binnen de 552.000 professionals tellende IT-sector altijd onderbelicht is geweest, werkt bepaald niet mee aan verbetering van de situatie. IT’ers zijn geen praters en hun leidinggevenden zijn dat evenmin. “Voor empathie moet je niet bij mij zijn; fiks het”, zei Nick Hillebrand van softwarebedrijf JEX onlangs in diezelfde krant (het FD). Welnu, we kunnen op onze klompen aanvoelen dat dat spanningen geeft in een sector die voorop loopt met technologische vernieuwingen en ook nog eens verwacht dat medewerkers die vernieuwingen altijd haarfijn in de smiezen hebben.

Techno-stress
Kortom: de IT-sector ligt in de vuurlinie van de psychische malaise waar de bv Nederland in verwikkeld is geraakt. “Twintig jaar geleden was de ras IT’er een nerd en matige communicator, die zich verdiepte in zijn vak en daarmee weg kwam”, zegt Koos, een 46 jarige ERP-consultant op LinkedIn. “Nu gaan de ontwikkelingen zó snel dat je constant moet meebewegen om up-to-date te blijven. De communicatie met opdrachtgever, klanten en collega’s wordt steeds belangrijker. En je moet alles uit kunnen leggen in Jip en Janneke-taal.” Voor coach en psycholoog Barend Gerretsen is dit een bekend geluid. Hij nam tientallen interviews af met IT-professionals en hoort steeds dezelfde klachten: geleefd worden; altijd dezelfde opdrachten; niet durven te stoppen vanwege het geld en de status; veeleisende opdrachtgevers; te weinig erkenning en waardering; hoge werkdruk; onredelijke deadlines; overvolle agenda’s en te weinig tijd voor het gezin.

Gerretsen: “De digitalisering doet een groot beroep op het aanpassingsvermogen van IT’ers. Techno-stress eist zijn tol. Maar dat is niet alles. Ik zie een groot verloop en een hoog veranderingstempo. Veel IT’ers die ooit gepassioneerd begonnen, werken inmiddels op een andere plek of doen ander werk, ver weg van hun oorspronkelijke job en vaak minder leuk. Maar liefst 80 procent van de IT’ers maakt zich weleens zorgen over de gevolgen van (te) hoge werkdruk door onderbezetting, onrealistische planningen en onduidelijke opdrachtomschrijvingen.”

Holistische leefstijl
Bij Fujitsu Nederland staat het probleem op de radar. HR-directeur Ruben Eulink ziet dat de werkdruk hoog kan oplopen -zeker als er dingen misgaan. Fujitsu heeft weliswaar een laag verzuimpercentage (2,5 procent) maar Eulink weet ook hoe de hazen kunnen lopen in de dagelijkse praktijk. Stel: medewerker X moet escalatiedienst draaien en is toevallig net vader geworden. Er zijn ook net een paar collega’s vertrokken op de afdeling en -dat zul je net zien- bij een klant vliegt op vrijdagavond een server in brand. Eulink: “De workload loopt dan snel op. Zo’n periode mag niet te lang duren, anders branden mensen op en ontstaat de kans op langdurig verzuim. In alle lagen van onze organisatie hebben we burn-outgevallen gehad. Die zijn trouwens niet altijd werkgerelateerd. Ook financiële problemen, huwelijksperikelen, verhuizingen en verbouwingen kunnen oorzaken zijn.”

Fujitsu Nederland heeft een verzuimpreventieteam en biedt medewerkers de mogelijkheid om met een psycholoog, coach en bedrijfsarts te praten. De managers volgen cursussen om zorgwekkende signalen van medewerkers sneller op te vangen en coachend te begeleiden. Signalen waar op gelet: korte lontjes, gelatenheid, afnemende cognitieve vermogens en totaal afhaken. Eulink: “Als we dat zien, gaan we snel in gesprek.” In 2022 introduceerde het bedrijf een holistisch leefstijlprogramma met alle belangrijke thema’s: voeding, bewegen, stress, werk/privébalans, flexibele werktijden, alcoholgebruik, slaapgedrag en zingeving. Daarnaast draait een pilot met flexible leave, waarbij medewerkers ruimte krijgen om naar behoefte verlof op te nemen. Er zijn mogelijkheden om op workation te gaan (vakantie combineren met werk) en er wordt aandacht besteed aan bespreekbaar maken van mentale issues. In de IT-sector is dat misschien nog harder nodig dan elders, stelt Eulink: “IT is een vrij masculiene wereld en mannen praten moeilijker over mentale problemen. Maar ook zij willen gehoord worden.”

Likes en dopamine
Waar je als interne medewerker nog begeleiding krijgt van HR, sta je er als zzp’er vaak alleen voor. Je bent zelf verantwoordelijk voor je ontwikkeling en loopbaanplan. Als het tegenzit, moet je je maar zien te redden. Een relatief nieuwe dreiging in de IT is het imposter syndroom, een ingewikkelde term voor iets dat we allemaal wel kennen: ‘Anderen snappen het beter. Wanneer gaan ze ontdekken dat ik eigenlijk niks kan?’ Juist in de IT is dat een punt van zorg vanwege de duizelingwekkende complexiteit van nieuwe technologie. Welke IT-architect snapt de impact van cloud computing precies? Welke IT-consultant weet exact hoe datascience het best kan worden ingezet? Welke IT-strateeg heeft haarfijn in de gaten wat de valkuilen zijn van ChatGPT? Nou, geen enkele. De details zijn onmogelijk allemaal te doorgronden. Ook dat kan stress geven.

Volgens Jeroen Baten is het imposter syndroom een serieus probleem dat zich “vooral de laatste jaren” manifesteert. Baten schrijft de oorzaak van het syndroom (eigenlijk niet meer dan een hersenspinsel) toe aan enerzijds de bedrijven zelf. Met hun marketing (wij zijn geweldig!) en recruitment (kom bij onze toppers werken!) leggen ze de lat hoog. Anderzijds noemt Baten de neiging van veel techneuten om alles wat ze horen serieus te nemen. Neem de succesverhalen op social media, waar iedereen de beste versie van zichzelf speelt (en met likes en dopamine overeind probeert te blijven). Als jij toevallig zo’n programmeur bent die zich aan dat ideaalbeeld spiegelt, schiet je tekort en raak je gefrustreerd. Je bent nooit op de Malediven geweest. Bovendien ben je uitgekeken op je vriendin. En je snapt ook niet hoe het algoritme van Google werkt. Wanneer gaan je collega’s zien dat je je er doorheen aan het bluffen bent?

Dikke bankrekening
Baten is inmiddels aan een nieuwe fase in zijn leven begonnen. Na rampjaar 2017 ging hij veel lezen over het burn-outproces, dat hij “een zeer aangrijpende gebeurtenis” noemt. Hij geeft lezingen en werkt aan een burn-outpreventieprogramma met zijn nieuwe bedrijf: Chateau-IT. Zijn speciaal voor IT’ers ontwikkelde leerstof zit vol met reflectie, herkennen van signalen, energiebalans, nieuwe inzichten, mindfulness en ademhalingsoefeningen. Zijn belangrijkste advies voor mensen met een burn-out: “Erkennen dat je dingen echt anders moet gaan doen.” Zijn nieuwe missie: daar zoveel mogelijk aan bijdragen. Naast lezingen en workshops geeft hij een 6-daagse training -ontwikkeld met een psycholoog en trauma-expert- om een basale skillset mee te geven aan mensen die mentaal weerbaarder willen worden.

Terug naar Barend Gerretsen, die concludeert: “De grootste valkuil is jezelf vergeten en ongemerkt in een situatie komen waarin je eigenlijk niet wilt wezen. Dat is niet alleen problematisch voor jou maar ook voor de organisatie waarvoor je werkt. Uiteindelijk is iedereen gebaat bij gelukkige medewerkers. Er zal dus meer aandacht moeten komen voor dit punt. Helaas hebben veel organisaties dit niet hoog op de agenda staan. En als 't al geregeld wordt, is dat voor de jonge garde en niet voor de oude rotten. Veel ervaren IT-consultants hebben een dikke bankrekening maar zijn niet gelukkig. Voor hen is de lol er vanaf. Ze zullen nu voor zichzelf op moeten komen en grenzen moeten stellen.”